DNM-Online Boeken en beschouwingen

Nieuwe beroepsstandaard maakt spreiden van leiderschap mogelijk

Column

Dit voorjaar presenteerden zowel het Schoolleidersregister PO als het Schoolleidersregister VO een nieuwe beroepsstandaard voor schoolleiders. Met deze beroepsstandaarden willen zij ‘de professionele ontwikkeling van schoolleiders en de erkenning van de beroepsgroep bevorderen’. Deze nieuwe standaarden gaan niet meer alleen over de ‘formele’ schoolleider, want schoolleiderschap is al lang niet meer synoniem aan de schoolleider. Iedereen binnen de school kan het leiderschap oppakken. En sterker nog, met de standaard in de hand kunnen schoolleiders, leraren, OOP, RvT en andere betrokkenen nog beter in gesprek gaan met elkaar over de visie op leiderschap binnen het team of de school.

In de oude standaarden stonden competenties centraal in het denken over de schoolleider. Met competenties werden met name de generieke vaardigheden om succesvol te zijn als leider beschreven. In de toegenomen complexiteit en snelheid van de huidige samenleving is de competentiegerichte benadering van leiderschap niet meer toereikend. Het idee van de ‘held’ waarin hij of zij de school leidt en alles aanstuurt is achterhaald. De vraagstukken waar scholen mee te maken krijgen hebben vaak geen eenduidige oplossing of ontwikkelrichting en vragen om verschillende expertises en benaderingen. Het beschikken over bepaalde competenties zegt ook niets over het daadwerkelijk handelen van de leider en het effect van het handelen in de specifieke context en situatie. Zoals Spillane en collega’s (2004) schrijven: ‘inzicht in het wat van leiderschap is essentieel; maar zonder een goed begrip van hoe leiders hun werk doen en waarom leiders doen en denken wat ze doen, is het moeilijk om schoolleiders te helpen reflecteren op hun praktijk.'

De nieuwe beroepsstandaarden gaan uit van een set generieke leiderschapspraktijken en leiderschapsbronnen. Een leiderschapspraktijk is een samenhangend geheel van activiteiten en interacties, gericht op een te bereiken doel. Een leiderschapspraktijk krijgt vorm door het samenspel tussen leider(s), volger(s) en de context (Spillane et al., 2004). ‘Visiegestuurd werken’ is zo’n leiderschapspraktijk waarin leiders en volgers met anderen samen een visie op leren, onderwijzen en pedagogisch handelen vormgeven. Over het hoe en waarom van leiderschapspraktijken schreef ik eerder samen met Diede Stevens in deze bijdrage. Leiderschapsbronnen gaan over de persoonlijke vermogens van schoolleiders die van belang zijn bij hun handelen in een leiderschapspraktijk. Denk hier bij aan bronnen als emotionele sensitiviteit, systeemdenken, communicatieve vaardigheden en een moreel kompas.

De nieuwe standaarden geven naar mijn idee een goed beeld van de complexe praktijk van het schoolleiderschap. De praktijken en bronnen van schoolleiders zijn als het ware voor een inkijkje uit elkaar getrokken. Dat werkt verhelderend en geeft goed zicht op wat er bij het leiden van de school allemaal komt kijken en hoe dit met elkaar samenhangt.

De toegenomen complexiteit van de samenleving brengt ook met zich mee dat er meer horizontale samenwerking nodig is tussen leraren, leerlingen, schoolleiders en ouders binnen de school. Per situatie kunnen ander(e) deskundigheden en leiders gevraagd worden. Op welke wijze en wie in de praktijken de leidende rol neemt wordt in de leiderschapspraktijken opengelaten. Iedereen in de school kan leiderschap op zich nemen. Daarmee schept het denken in leiderschapspraktijken de mogelijkheid om minder functiegericht te kijken naar leiderschap. In de uitgewerkte beroepsstandaarden vind ik dit nog wel verwarrend uitgewerkt. Ze kunnen makkelijk gelezen worden als dat ze gaan over de ‘formele’ schoolleider die als held leidinggeeft aan al deze praktijken.

Als iedereen leiderschap kan nemen, wat is dan nog de rol van de formele schoolleider? Ik sluit me graag aan bij Verbiest (2016) als hij schrijft dat het de taak van de schoolleider is om de leiderschapscapaciteit van het systeem als geheel te versterken. De paradox van werken met het spreiden van leiderschap is dat dat vraagt om sterke en vasthoudende sturing daarop. De realiteit is namelijk vaak weerbarstiger dan het ideaal. In veel scholen is de organisatie nog niet klaar voor deze vorm van leiderschap en hebben leraren, leidinggevenden en teams nog een leiderschapsgroei door te maken. Schoolleiders kunnen dit proces sturen door, zoals Marichall en Wouters (2018) beschrijven, te zorgen voor drie belangrijke condities: het bespreekbaar maken van een visie op (gespreid) leiderschap, het aandacht geven aan identiteitsverandering en een consequente sterke sturing op die visie en de randvoorwaarden. Hier is voor schoolleiders het werk te doen en dit kan meer terugkomen in de beroepsstandaard.

De nieuwe standaarden zijn naar mijn idee een stap vooruit in het denken over leiderschap in onderwijsorganisaties. Helaas verschillen de standaarden voor het PO en het VO van elkaar. Met name voor de leiderschapsbronnen is gekozen voor een andere indeling zonder dat duidelijk is waarom en bij de praktijken gebruiken beide iets andere benamingen, maar lijkt hetzelfde bedoeld te worden. Juist nu we meer oog krijgen voor de samenhang en samenwerking tussen het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs, soms zelfs in één school, had één standaard voor beide daar aan kunnen bijdragen. Hopelijk is dat bij de volgende aanpassing over zeven jaar wel te realiseren.

Referenties
Marichall, K., & Wouters, K. (2018). Naar gedeeld Leiderschap – van oud naar nieuw leidinggeven. Pelckmans Pro
Spillane, J. P., Halverson, R., & Diamond, J. B. (2004). Towards a theory of leadership practice: a distributed perspective. Journal of Curriculum Studies, 36, 3–34.
Verbiest, E., (2016). About elephants, pigeons and starlings. School Leadership development from a Leadership-as-practice perspective. Paper presented at ENILDREM conference.

Bart Schipmölder
Directeur-bestuurder NSO-CNA Leiderschapsacademie
b.schipmolder@nso-cna.nl

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: