DNM-Online Boeken en beschouwingen

Over moed en lef

Beschouwing

Afgelopen zomer verscheen een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam naar ‘goede leiders’. Het onderzoek richt zich op de vraag wie als aantrekkelijke leider wordt gezien. Dat is niet de leider die regels naleeft, ook niet de leider die regels overtreedt. De conclusie is dat de regelbuiger, de leider die regels omzeilt, het meeste gezag inboezemt.

Dat is interessant. Ik vraag me namelijk al een tijdje af naar welke leiders we in de maatschappij, en in het bijzonder in het onderwijs, op zoek zijn. Als ik strategische schoolplannen doorlees, kom ik in dit verband steeds vaker de woorden ‘lef’ en ‘moed’ tegen. We zijn blijkbaar op zoek naar leiders met lef. Wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Het Amsterdamse onderzoek lezend, zouden we kunnen denken dat we in het onderwijs leiders zoeken die de regels omzeilen. Is dat wel zo?

Lef is de menselijke eigenschap iets te durven. En je durft iets als je iets in jezelf overwint, een angst of twijfel bijvoorbeeld. Blijkbaar vinden we in de maatschappij en in het onderwijs dat er iets overwonnen moeten worden. En vinden we het spannend om dat te doen. Dat ‘iets’ is er zeker. Denk aan het lerarentekort, dat van ons een andere kijk op onderwijsorganisatie vraagt. Of neem de enorme toeloop naar het speciaal onderwijs. Dat is niet wenselijk en niet betaalbaar. Het vraagt om een herijking van wat we onder ‘regulier’ onderwijs verstaan. Of neem de meertalige achtergrond van veel leerlingen. Hun taalvaardigheidsniveau Nederlands is bepalend voor hun opleidingstype en dat is veelal lager is dan wat ze cognitief aankunnen. Dit vergt van ons omdenken: niet de ‘zwakste’ vaardigheid, maar het talent van de leerling zou leidend moeten zijn in de schoolloopbaan.

Belemmeringen zijn er met andere woorden genoeg. Die overwinnen is welbeschouwd niet zo ingewikkeld. Immers, we creëren tijd en ruimte waarin enthousiaste onderwijsprofessionals aan de slag gaan met creatieve ideeën. Dat geeft energie, een fijne sfeer en verrassende oplossingen. Geen lef voor nodig, zou je zeggen.

Wat is er dan wel zo spannend in het onderwijs? Dat is het reguliere onderwijs zelf. Wie stelt immers de vragen bij wat we gewoon zijn te doen? Wie durft binnen de bestaande context dingen anders te doen? Wie durft te gaan staan voor het naleven van de regels en de grens te stellen aan het creëren van uitzonderingen? Ga er maar eens aan staan: mondige burgers van nu uitleggen waarom voor de ene leerling wel een uitzondering wordt gemaakt en voor de andere niet.

Er is pas echt moed voor nodig om de dialoog aan te gaan met het gewone en het alledaagse om een ontwikkeling teweeg te brengen. Dat vereist leiders die in eerste instantie de geest van de regels naleven en met nieuwe voorstellen komen wanneer de situatie daarom vraagt. Dat vereist leiders die in gesprek gaan en de moeilijke situaties opzoeken en die niet vermijden. Dat vereist leiders die creatief zijn, verbindend en nieuwsgierig. Leiders die vragen stellen en dat doen voor het grotere belang.

We hoeven geen crisis uit te roepen of besluitvorming te omzeilen om de noodzakelijke ontwikkelingen in gang te zetten. Er is maar een weg: de dialoog. Dat lijkt simpel, maar is het allerminst. Daar is durf voor nodig. Leiders die dat doen, zijn volgens het Amsterdamse onderzoek absoluut niet populair. Op lange termijn zijn zij echter de motor achter de noodzakelijke verandering, daar ben ik van overtuigd. Het vraagt moed hen te zien.

Emmeken van der Heijden
Rector van OMO-Scholengroep Helmond
E.vanderHeijden@omosghelmond.nl