.jpg)
DNM-Online Boeken en beschouwingen
DNM-Online
1 + 1 = 11 en Op schoolreisje
Leestip
Pieter Leenheer, redacteur DNM
Eigenlijk ben ik niet erg van de podcasts. Je kunt nu eenmaal niet makkelijk terugbladeren of even een stuk overslaan als de sprekers eventjes niks bijzonders te beweren hebben. Maar ik moet toegeven, het gebruik van podcasts in Tjip de Jongs boekje 1 + 1 = 11. Zin & onzin van onderwijsvernieuwing is bepaald een verrijking. Overigens is dat boekje, anders dan een verhandeling van – zeg - 200 bladzijden, lastig te bespreken. Het is een bundeling van blogs die De Jong voor de NRC schreef en waarin, nog even afgezien van de zijpaden, maar liefst 23 uiteenlopende onderwerpen de revue passeren. Een indruk daarvan: breinonderzoek is heel interessant, maar breinleren is onzin; vernieuwingsprojecten zijn vaak veel te kolossaal en complex opgezet; creativiteit kun je niet los aanleren, kennis is daarvoor de basis; managers weten veel te weinig van ict; ouders zitten veel te vast aan hun telefoon; en maatwerk en individualisering zijn verdienmodellen voor uitgevers en ict-bedrijven. Die diversiteit kun je onmogelijk in één bespreking recht doen. Maar dat is gelukkig ook nergens voor nodig. Want zoals de opsomming van zo-even laat zien, gaat De Jong prikkelende uitspraken over actualiteiten niet uit de weg (al is prikkelend natuurlijk nogal persoonsafhankelijk) en als ik schoolleider was, zou ik sowieso al de vorming van leesclubjes faciliteren en dan bijvoorbeeld 1 + 1 = 11 van harte aanbevelen. Daar kan zo’n clubje geruime tijd mee vooruit, temeer waar elk stuk via een QR-code voorzien is van een podcast van ongeveer een uur waarin een (ervarings)deskundige zijn of haar licht laat schijnen op het onderhavige onderwerp. En ook die deskundigen vormen weer een bont geheel, met onder meer Eva Naaijkens (over het organiseren van kwalitatief goed onderwijs), bedrijfskundige Jaap Peters (over Rijnlands leiderschap), emeritus-hoogleraar HRD Joseph Kessels (over een leven lang leren en democratie), de Vlaamse hoogleraar onderwijs- en ontwikkelingspsychologie Wim Van den Broeck (over de risico’s van ingaan op individuele leerbehoeften), en emeritus-hoogleraar organisatiekunde Willem Mastenbroek (over de vraag hoe je veranderen simpel houdt).
Overigens ziet De Jong zichzelf als iemand met een middenpositie, afkerig van grote verhalen en een voorstander van stapsgewijze, praktische aanpakken. Maar mij lijkt dat menigeen hem op zijn minst een tikje rechts van het midden zal positioneren, bijvoorbeeld vanwege zijn nadruk op het belang van kennisoverdracht en zijn grote reserves over zelfsturing en ontdekkend leren. En er zullen vast wel mensen zijn die het boekje daarom nooit open zullen slaan. Maar dat soort cancelgedrag zou betreurenswaardig zijn. Het gaat hier immers over Grote Vragen waarover we nog lang niet zijn uitgepraat. En waar, in elk geval voorlopig, alleen tegenspraak ons verder helpt.
Het is met Karsten en Emmelots Op schoolreisje zo’n beetje als met 1 +1 =11: op de tien onderwijshistorische routes die emeritus-hoogleraar onderwijsbeleid Sjoerd Karsten en oud-onderzoeker Kohnstamm Instituut Yolande Emmelot hebben uitgezet, passeren zoveel lieux de mémoire met bijpassende wetenswaardigheden dat het lastig kiezen is wat je opneemt om het boekje te typeren. Omdat het merendeel van de wandelingen in de Randstad is gesitueerd, neem ik terwille van het evenwicht maar even de niet al te lange wandeling door Zwolle als voorbeeld. Op die wandeling passeren we onder meer het Poortje van Cele, de toegang tot het woonhuis van Cele (1350-1417) die ooit het klassikale systeem bedacht, en het voormalige Fraterhuis waarin de leerlingen van de Latijnse school waren ondergebracht, waaraan trouwens in later jaren Willem Bartjens verbonden was die in 1604 een rekenboek uitbracht dat nog altijd voorleeft in ‘volgens Bartjens’. Uiteraard passeren we wat later ook het geboortehuis van Thorbecke, met de nodige informatie over zijn betekenis voor onderwijs, om tegen het einde van de wandeling bij het gebouw te belanden van de voormalige Elbertschool die in de zeventiger jaren voor de nodige ophef zorgde. Op die school, die in een achterstandswijk stond en behoorlijk problematisch was, werd op een gegeven moment een directeur benoemd die de wijk in ging en zeker voor die tijd een verregaande vorm van ouderparticipatie invoerde: moeders gingen naai- en kookles geven, vader begeleidden het schoolvoetbal en deden klusjes. Dat schoot de wethouder onderwijs in het verkeerde keelgat en hij riep de directeur op het matje. De zaak liep hoog op, maar mede dankzij landelijke steunbetuigingen liep het goed af.
Bij die laatste episode staat een QR-code waarmee je bij een aardig YouTubefilmpje komt waarin onder meer een oud-leraar van de Elbertsschool zijn kant van de zaak vertelt. Als ik het goed geteld heb, zijn er in het gidsje alles bijeen zo’n 13 filmpjes aan de teksten gelinkt. Bijvoorbeeld over kinderboekenschrijver Johan Kievit die eind negentiende eeuw met onder meer Uit het leven van Dik Trom de eerste kinderboeken over ondeugende kinderen schreef. Overigens probeerde Kievit de verhalen die hij ’s avonds schreef, de volgende morgen op zijn leerlingen uit, met de vermaning ‘Je mag er wel om lachen, maar het niet nadoen’. Een paar andere voorbeelden: oud-leraar Nederlands Piet Calis over de protesten van leerlingen en Kritiese Leraren tegen het centraal examen; het begin van het speciaal onderwijs met – zoals dat toen nog onbekommerd heette - het idiotenschooltje van dominee Van Koetsveld; en het verhaal van de School der Toekomst, een 1897 gestarte school die ook nu nog als uiterst progressief zou gelden, maar die al in 1909 het loodje legde. Interessant is trouwens dat Kleefstra als een van de zeer weinigen de moed heeft gehad naderhand op te schrijven waarom het allemaal mislukt was; jammer alleen dat die publicatie nergens te vinden lijkt.
In hun voorwoord schrijven Karsten en Emmelot dat ze de wandelaars iets willen tonen ‘van de ontwikkeling van het onderwijs, de mooie kanten, maar soms ook de minder leuke. Van het ontstaan van de schoolklas in de Middeleeuwen tot aan de pogingen in de huidige tijd om daar juist weer los van te komen. Op die manier wil ‘het boekje helpen om meer van het onderwijs en haar steeds terugkerende dilemma's te begrijpen.’ Even afgezien van het feit dat je naar ‘onderwijs’ met ‘zijn’ en niet met ‘haar’ moet verwijzen: ik aarzel zeer of het boekje de pretentie van het voorwoord waar kan maken. Daarvoor is het, hoe aantrekkelijk ook opgemaakt en hoe prettig ook geschreven, te zeer een verzameling losse fragmenten. Maar in combinatie met andere bronnen lijkt het me bijzonder bruikbaar. Voor Van 12 tot 18 schreef ik in februari 2020 de column Waarom leraren de geschiedenis van hun vak moeten kennen, waarin ik betoogde dat onderwijsgeschiedenis, anders dan nu het geval is, een onderdeel van de lerarenopleiding zou moeten zijn. Want, schreef ik, ‘(aanstaande) leraren moeten weten waarom we de dingen doen zoals we ze doen en waarom bepaalde problemen zo hardnekkig zijn.’ Dat vergt natuurlijk dekkender bronmateriaal dan dit aardige gidsje.
Tjip de Jong (2020), 1 + 1 = 11. Zin & onzin van onderwijsvernieuwing. AnderZ
Sjoerd Karsten & Yolande Emmelot, (z.j. (2022). Op schoolreisje. Tien onderwijshistorische wandelingen. Gegarandeerd onregelmatig
Pieter Leenheer
Redacteur DNM
pieter.leenheer@planet.nl
Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem
