DNM-Online Boeken en beschouwingen

Over burgerschap en het onderwijs

Beschouwing

In het voorjaar van 2022 sprak ik een Oekraïense vrouw die met haar zoon in Nederland verbleef, op de vlucht voor de oorlog. We kwamen te spreken over Wit-Rusland en het lijden van de bevolking. Terwijl ik met een westerse blik in dit verband keek naar het regime, was zij fel over de bevolking zelf. Doordat de bevolking in eerdere tijden geen verantwoordelijkheid nam voor een rechtvaardige samenleving, kon het regime zijn gang gaan, was haar stelling. Het zette me aan het denken over de begrippen vrijheid, verantwoordelijkheid en leiderschap.

Daar was nog een reden voor. In het najaar van 2022 namen landelijke en stedelijke overheden de verantwoordelijkheid voor een veilige samenleving tijdens oud en nieuw. Op 31 december, nog voor de klok 12 sloeg, werd in verschillende steden massaal het vuurwerkverbod genegeerd en ging er voor miljoenen de lucht in. Met slachtoffers en ernstige verwondingen tot gevolg. Hoe zat het in dit geval met verantwoordelijkheid nemen voor een rechtvaardige samenleving, met vrijheid, verantwoordelijkheid en leiderschap?

De vraag is waar de verantwoordelijkheid ligt voor een rechtvaardige samenleving, wie welke vrijheid daarin heeft en welke rol leiderschap daarbinnen speelt. Terwijl we in het publieke debat op zoek zijn naar de vraag wat burgerschap(sonderwijs) behelst, biedt de actualiteit allerlei zinvolle aanknopingspunten. Neem de visie op leiderschap. In de meeste managementboeken gaat het over de rol van de leider. Integriteit, rechtvaardigheid, moreel kompas, allemaal waarden die worden toegedicht aan een goed en rechtvaardig leider in de eenentwintigste eeuw. En dat is terecht. Veelal ontbreekt echter een uiteenzetting van begrippen vrijheid, verantwoordelijkheid en leiderschap voor individuele burgers en de gemeenschap als geheel. Welke keuzes kan elke burger maken als het gaat om vormgeven van een rechtvaardige samenleving? Hoe functioneert de gemeenschap waarin verschillende belangen vertegenwoordigd zijn, en die ruimte biedt voor positief en negatief gedrag?  En welke invloed heeft leiderschap op de verantwoordelijkheid en vrijheid van een individu en van een collectief?

De toenemende individualisering in onze samenleving heeft gemaakt dat we vrijheden vaak als onbegrensd ervaren en interpreteren als een individuele waarde, zonder het daarbij behorende verantwoordelijkheidsbesef.  Neem de vrijheid van meningsuiting die veelal wordt geïnterpreteerd als ‘ik mag zeggen wat ik wil’. Oorspronkelijk is deze vrijheid echter een sociale verantwoordelijkheid: iedere burger heeft de plicht om zijn perspectief op een zaak te benoemen, zonder dat hij daarvoor wordt gestraft. Dit perspectief is echter niet het eindpunt, maar vormt het startpunt voor een dialoog over zaken die de gemeenschap als totaal raken. Vrijheid, verantwoordelijkheid en leiderschap voor een ieder ten gunste van de samenleving als geheel.

De vraag is vervolgens wat deze ontwikkelingen betekenen voor het onderwijs. Want dat het in het onderwijs begint, daar zijn we het met Nelson Mandela zeker over eens: ‘Onderwijs is het machtigste wapen dat je kan gebruiken om de wereld te veranderen’. Zouden we niet vaker de dialoog over deze onderwerpen moeten voeren, gevoed door historische kennis van de begrippen verantwoordelijkheid, vrijheid en leiderschap. Want met het besef dat vrijheid, verantwoordelijkheid en leiderschap oorspronkelijk betrekking had op de ander en niet op jezelf, groeit ook de noodzaak om te veranderen. Een dialoog aangemoedigd door het onderwijs en gevoerd met een ieder die de verantwoordelijkheid en vrijheid voelt om mee te praten. Burgerschapsonderwijs binnen en buiten de school.

Emmeken van der Heijden
Rector van OMO-Scholengroep Helmond
E.vanderHeijden@omosghelmond.nl

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: