DNM-Online Boeken en beschouwingen

Over reflectief leiderschap voor iedereen

Beschouwing

Elk jaar roept de Staat van het Onderwijs reacties en vragen op. Ook dit jaar weer. We hebben inmiddels de reacties gelezen op de aandacht die de nieuwe minister vraagt voor taal en rekenen. De kamerbrief van de minister roept bij herlezing meer vraagtekens op. Zo schrijft de minister dat bestuur, schoolleiding, docenten en ondersteuners moeten ‘samenwerken vanuit eigen rol en verantwoordelijkheid’: de leerlingen moeten ‘de kansen grijpen die ze aangeboden krijgen’, ‘leraren, docenten en onderwijsondersteuners [moeten] als team (…) samenwerken’, bestuurders zijn verantwoordelijk ‘om hun mensen te ondersteunen’ en de overheid heeft de taak ‘duidelijk te zijn over wat er verwacht wordt en in te grijpen waar nodig’.  Een bijzondere rolverdeling. Want welk mens- en maatschappijbeeld ligt ten grondslag aan deze taakverdeling? Een belangrijke vraag lijkt me om te beantwoorden voordat we ‘een nationaal masterplan’ opstellen.

We leven in een kenniseconomie waarvan we in ieder geval weten dat beroepen van nu niet de beroepen zijn van morgen; dat vakkennis een startpunt is, een leven lang leren het vooruitzicht; en dat innovatie een mix vraagt van specialisten en generalisten. Deze kenmerken zien we weerspiegeld in de onderwijsontwikkeling van de afgelopen jaren op alle niveaus: de traditionele vakopleidingen hebben plaats gemaakt voor een groot palet aan opleidingen die competentiegericht opleiden; onderzoek maakt onderdeel uit van opleidingen op alle niveaus van universiteit tot mbo; multidisciplinaire projecten winnen terrein. En het funderend onderwijs gaat in deze ontwikkeling mee: naast veel aandacht voor kennis, maken ook onderzoek, reflectie en samenwerken deel uit van het onderwijsprogramma. We leiden leerlingen op tot kundige, reflecterende en samenwerkende burgers.

Om dit te kunnen bewerkstelligen, zien we inmiddels een andere rolverdeling en opvatting over verantwoordelijkheden binnen de school. De kern is leiderschap en verantwoordelijkheid voor iedereen. Leerlingen grijpen geen kansen die ze aangeboden krijgen als ze niet nieuwsgierig zijn, en niet leren leiding en verantwoordelijkheid te nemen over hun eigen leerproces. Het is de verantwoordelijkheid van de docenten hen hierin te begeleiden, door actuele vakkennis te bieden, uitmuntend vakdidactisch te handelen, en ook zelf een onderzoekende houding aan te nemen en multidisciplinaire samenwerking te initiëren. Wanneer een docent niet leert en reflecteert, doet een leerling dat ook niet. En wanneer een school als collectief niet leert en reflecteert, doet niemand het.

Voor bestuurders betekent dat niet als hoofdtaak ‘mensen ondersteunen’, maar zorgen dat de organisatie als geheel reflecteert, evalueert en leert. Alles moet draaien, panta rhei. Alleen zo is kwaliteit geborgd en wordt innovatie gestimuleerd. En dat kan alleen wanneer de verantwoordelijkheden voor deze leerprocessen zo laag mogelijk worden gelegd en van eenieder leiderschap en verantwoordelijkheid wordt gevraagd.

Wat betekent dit nu voor de rol van de overheid en het nationaal masterplan? De rolverdeling zoals gesuggereerd in de kamerbrief past bij een overheid die stuurt op kennis alleen. Worden de resultaten niet gehaald, dan grijpt de overheid in. In tegenstelling tot wat de kamerbrief suggereert, zou ik willen pleiten voor een masterplan dat is gestoeld op het stimuleren van leerprocessen en dat stuurt op ruimte, leiderschap en verantwoordelijkheid. Bij voorkeur een overheid die verder gaat in de ontwikkeling van ons onderwijs zoals dat al lange tijd aan de gang is. Die voordat het zich conformeert aan buitenlandse modellen, de Nederlandse situatie diepgravend vergelijkt met situaties in Zweden of Finland. En die niet in de laatste plaats zelf een lerende houding aanneemt door te reflecteren op de eigen rol in coronatijd, en wel door de effecten daarvan op onze leerlingen goed in beeld te brengen. Panta rhei.

Emmeken van der Heijden
Rector van het Van Maerlantlyceum Eindhoven
e.vanderheijden@vanmaerlantlyceum.nl

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: