DNM-Online Boeken en beschouwingen

Wat verduurzaming lastig maakt of juist bevordert

Leestip

‘Vijftien jaar geleden’ aldus Eric Verbiest in 2016 in een artikel in Didactief, ‘introduceerde ik het concept van "professionele leergemeenschap" in Nederland. Ik kon toen niet vermoeden dat het zo populair zou worden.’ Maar hij ziet ook een keerzijde van die populariteit: ‘Ik kom in mijn werk veel scholen tegen die zich gemakkelijk een professionele leergemeenschap noemen. Het dagelijks uitwisselen van ervaringen met collega’s zonder verdere reflectie of het geven van een tip hoe iets in de les aan te pakken ziet men dan al als vormen van collectief leren.’ Verbiest schatte in 2016 dat slechts een derde van de scholen als professionele leergemeenschap te typeren zou zijn. Want zoals Verbiest schrijft: ‘Niet ieder samen spreken over onderwijs en leren is samen leren als professionals.’

Onderzoek
Of Verbiest gelijk heeft met zijn schatting, is moeilijk na te gaan, maar ik vrees dat zijn uitspraak nog steeds klopt. Want een PLG starten is niet het probleem, maar het verduurzamen ervan, het inbedden in de organisatie, wel degelijk. Dat vraagt nogal wat van scholen zoals twee vorig jaar verschenen publicaties laten zien. Eind november promoveerde Fenna Wolthuis aan de RuG op een onderzoek naar verduurzaming PLG’s. Vier jaar lang hadden 14 Noord-Nederlandse scholen geparticipeerd in een tweetal, door de RuG gefaciliteerde schooloverstijgende PLG’s met als thema Lesson Study, eentje voor wiskunde en eentje voor Nederlands, en de vraag was hoe het verder zou gaan na afloop van het project.

De interviews die Wolthuis afnam bij een aantal betrokken docenten en schoolleiders, leverden een gemengd beeld. Van de 14 scholen gingen er 9 door met Lesson Study (LS) en van de 15 docenten op die 9 scholen stopten er 5. Die laatsten zagen LS vooral als een vorm van lessenplanning, terwijl de anderen vasthielden aan kernelementen van LS, met name dat het een manier is om leren van leerlingen te onderzoeken en vakdidactische kennis op te doen en dat een uitgebreide nabespreking daarom essentieel is. Of LS werd voortgezet, hing voor een groot deel af van kenmerken van de schoolorganisatie, zoals het feit dat parttimers de organisatie bemoeilijken, een wisselend professionaliseringsbeleid of het verdwijnen van voortrekkers. Veel scholen, aldus Wolthuis in haar Nederlandse Summary, ‘zijn momenteel niet ingericht om initiatieven met effectieve ontwerpkenmerken te organiseren. Het implementeren van initiatieven zoals lesson study vereist een herstructurering van het systeem, wat niet gemakkelijk is. [...] Docenten aansprakelijk houden voor hun deskundigheidsbevordering, het creëren van samenhang in het professionaliseringsbeleid en het roosteren van tijd voor het leren van docenten zijn allemaal kleine stappen om het onderwijs te veranderen.’

Zoals zo vaak blijkt de schoolleiding dus een belangrijke factor. Hoe die de verduurzaming van een PLG aanpakken, is door een team van onderzoekers van de RuG en de TU Twente gevolgd op een vijftal scholen die allemaal ergens tussen de 5 en 10 jaar bezig zijn met PLG’s met als thema Lesson Study (LS) of Datateams (DT). Leiderschap voor onderwijsontwikkeling bevat de uitkomsten plus een vijftal schoolportretten. De scholen zijn intensief geobserveerd: de onderzoekers liepen bijvoorbeeld mee met formele en informele leiders, woonden vergaderingen bij en brachten de sociale netwerken in de school in kaart die voor kennisdeling onmisbaar zijn. De vijf scholen bleken nogal van elkaar te verschillen waarmee duidelijk werd dat de specifieke schoolcontext bepalend lijkt te zijn voor wat een schoolleiding moet doen. Maar er is wel één algemeen-geldige uitkomst, die trouwens goed spoort met de bevindingen van Wolthuis: duurzaamheid wordt bereikt wanneer het in de school routine wordt om continu aan onderwijsontwikkeling te werken met PLG’s, aangepast aan de behoeften van de school, met behoud van de kerncomponenten van LS of DT. Schoolleiderschap is daarbij, aldus de onderzoekers, bepalend voor de duurzaamheid van (onderwijsontwikkeling van) een PLG: schoolleiders moeten faciliteren, stimuleren, organiseren en eigenlijk ook participeren. Het vervelende is alleen, voegen ze daaraan toe, dat er niet veel bekend is over wat het schoolleiderschap wel of niet moet doen bij het organiseren van PLG’s zodat iedereen ze als zinvol blijft ervaren.

Handreikingen
Wie op zoek is naar wat je dan wel of niet moet doen als het gaat om de verduurzaming van een of ander initiatief, heeft per definitie weinig aan een dissertatie zoals die van Wolthuis. Maar gezien de inhoud zou het mooi zijn als Wolthuis er een artikel op laat volgen dat een veel concreter en levendiger beeld biedt. Wat dat betreft is Leiderschap voor onderwijsontwikkeling aanmerkelijk bruikbaarder. En zeker voor veel schoolleiders of informele leiders zijn de schoolportretten ongetwijfeld interessante lectuur. Een bezwaar is hooguit dat het boekje geen stilistisch wonder is. Gezien de doelgroep had het wat journalistieker gemogen en met wat minder dubbelingen zoals de herhaalde uitleg wat Lesson Study is of wat Datateams zijn, of de nogal vaak herhaalde mededeling dat duurzaamheid een lastig probleem is en dat leiderschap belangrijk is. Niettemin – het is een nuttige aanwinst op de literatuurlijst. Al was het alleen al vanwege de checklist aan het slot. Daarmee kunnen leden van een team nagaan hoe het staat met het leiderschap: hoe staat het met de facilitering en planning, wordt er niet teveel tegelijk aangepakt, in hoeverre denkt de leiding mee, staat hun deur wel open, lezen ze over onderwijsontwikkeling, wordt kennis gedeeld en hoe dan wel, wordt er ruimte gegeven voor netwerken? Die lijst alleen al is een mooie basis voor een goed gesprek over samen leren van professionals. Niet in het vrijblijvende algemeen, maar op deze en alleen deze school.

Boom, E. van den, Poortman, C., Schildkamp, K., Vries, S. de & Veen, K. van (2021). Leiderschap voor onderwijsontwikkeling. Van idee naar duurzame PLG. Culemborg: Phronese.

Wolthuis, F. (2021). Professional development in practice Exploring how lesson study unfolds in schools through the lens of organizational routines. Groningen: Diss RuG.

Verbiest, E. (2016). PLG meer metafoor dan realiteit. Didactief 20-12-2016.

Pieter Leenheer
Redacteur De Nieuwe Meso
pieter.leenheer@planet.nl

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: