DNM-Online Boeken en beschouwingen

Woorden, waarden en werkelijkheid

Leestip

In Woorden, waarden en werkelijkheid presenteren de auteurs theorieën, praktijkvoorbeelden en bruikbare modellen en instrumenten als handvatten voor schoolleiders voor wat de auteurs als voorwaarde zien voor waardevol onderwijs: waardengericht werken. Het boek is tot stand gekomen op basis van praktijkonderzoeken in het po, vo, mbo en hbo door het lectoraat Leiderschap in het Onderwijs van Penta Nova, academie voor schoolleiderschap.

Een schoolleider moet tegenwoordig niet alleen onderwijskundig leider zijn, maar ook een cultuurbouwer, verandermanager en inspirator. Het vinden van antwoorden en oplossingen voor de complexe vraagstukken waar scholen mee te maken krijgen, kan niet gedragen worden door één formeel of informeel leider, aldus de auteurs. Essentieel daarvoor zijn gedeelde waarden over wat goed onderwijs en betekenisvol werken is. Er zijn verschillende perspectieven nodig en tegelijkertijd ook gezamenlijkheid en verbinding. Door met elkaar in gesprek te gaan over de expliciete en impliciete waarden en overtuigingen kun je samen komen tot meer gedeelde ideeën die impact hebben op de praktijk. Woorden, waarden en werkelijkheid gaat over manieren hoe je waarden op school van slechts loze woorden omvormt naar een levende werkelijkheid. En over de vraag hoe een schoolleider ervoor kan zorgen dat die waarden in praktijk worden gebracht.

Waardengericht werken vraagt om schoolleiders die door middel van waardengerichte interacties met het team komen tot een gezamenlijke visie op actuele praktijksituaties. In die zin is is waardengericht werken een voorwaarde voor goed onderwijs. In dit ‘handboek voor waardengericht leiderschap’ leveren de auteurs een groot aantal theoretische modellen en praktische methoden voor het toewerken naar én evalueren van waardengericht werken binnen het onderwijs.

De auteurs beginnen het boek met een toelichting op het begrip waarden. Daarbij gebruiken ze de volgende, wat omslachtige, definitie: waarden zijn ‘persoonlijke of collectieve concepten over een nagestreefde toestand of gedragswijze, die specifieke situaties overstijgen en richting geven aan de keuze of evaluatie van gedrag, processen en gebeurtenissen’. Onderzoek van de auteurs onder schoolleiders wijst uit dat er daarbij verschil bestaat tussen waarden die gaan over hoe je dingen doet, zogenoemde instrumentele waarden, en waarden voor wat je wilt bereiken, zogenoemde eindwaarden. Daarnaast maken ze onderscheid in waarden die aangeven waar je als persoon voor staat, individuele waarden, en waar je als organisatie voor staat, collectieve waarden.

Vier dimensies van waardengericht leiderschap
Waarden geven richting en betekenis aan handelen en bepalen in belangrijke mate de beslissingen die worden genomen, zo stellen de auteurs. Bij waardengericht werken gaat het om het in de praktijk concretiseren van deze waarden op basis van gezamenlijk betekenisgeving. Dit vraagt om waardengericht leiderschap, dat vier dimensies kent:

1. Persoonlijke dimensie: weten wie je bent en waar je voor staat.
2. Interpersoonlijke dimensie: verbindingen tussen professionals om tot gedeelde betekenisgeving te komen via waardengerichte interacties.
3. Realisatiedimensie: waardengerichte interacties zijn altijd verbonden met praktijksituaties.
4. Contextuele dimensie: van waarde kunnen zijn voor de omgeving en de omgeving benutten en betrekken bij wat je als school wilt bereiken.

Een waardengerichte schoolleider stimuleert dat ook anderen hun waarden en handelen aan elkaar verbinden en deelnemen aan waardengerichte interacties. Dit moet altijd worden verbonden aan een ‘levend thema’, een voor de organisatie relevant praktijkvraagstuk, en de context waarin dit tot uiting komt:

Het boek bevat voor alle vier de dimensies van waardengericht werken verschillende praktijkvoorbeelden uit het po, vo, mbo en hbo die voor schoolleiders in meer of mindere mate herkenbaar zullen zijn. De praktijkvoorbeelden en daaraan gekoppelde theoretische inzichten, praktische modellen en instrumenten worden door de auteurs op een handige manier ingezet om duidelijk te maken dat iedere schoolleider van start kan gaan met waardengericht werken op basis van de vier dimensies. Zo wordt in het hoofdstuk over de persoonlijke dimensie Anke, schoolleider in het voortgezet onderwijs, gevolgd die er tijdens een studiedag achter komt dat haar team op een andere manier naar haar rol kijkt dan hoe zij daar zelf jarenlang invulling aan heeft gegeven. Omdat dit haar dwars zit, is zij aan de slag gegaan met een zelfevaluatiemodel om te ontdekken wie zij is, waar ze voor staat en waarom ze doet wat ze doet. Dit met tot doel om te ontdekken wat haar eigen waarden zijn en hoe dit aansluit op de waarden van de organisatie en het team. Daarop volgt een beschrijving van het effect van het gebruik van het model op schoolleider Anke en hoe ze dit meeneemt in haar rol richting het team. Het gebruik van het model heeft haar inzicht gegeven over haar persoonlijke waarden die bepalen op welke manier zij invulling geeft aan de rol als schoolleider.

In het hoofdstuk over de interpersoonlijke dimensie wordt een basisschool gevolgd waar een nieuwe onderwijsmethode, talentgericht werken, is ingevoerd. Het docententeam gaat vliegend van start, maar na verloop van tijd merkt de schoolleider dat het enthousiasme daalt tot een dieptepunt waarbij het team elkaar niet meer opzoekt. De schoolleider neemt het initiatief om tijdens een studiedag met elkaar in gesprek te gaan en ontdekt wat er misgaat: veel aandacht voor talentgericht onderwijs, maar te weinig voor het team. Samen wordt besloten om de komende studiedagen in te vullen met gesprekken over het ‘waarom’ en ‘waartoe’ van talentgericht werken. Zo komen gaandeweg de gesprekken opnieuw op gang, zoeken de teamleden elkaar op en worden de missie en visie van talentgericht onderwijs versterkt en zichtbaar in de klas, in het team en op de school.

Waarden: loze woorden of een levende werkelijkheid?
Met het lezen van dit boek wordt voor de lezer duidelijk dat het enkel formuleren van waarden niet voldoende is: deze moeten in interactie met elkaar en met betrekking tot een ‘levend thema’ worden gevormd en telkens opnieuw worden geëvalueerd. De rol van de schoolleider is daarbij cruciaal. In de titel staat de term ‘waarden’ tussen de termen ‘woorden’ en ‘werkelijkheid’. Daarmee wordt als het ware uitgelegd welke route de lezer moet bewandelen bij waardengericht werken: van woorden die bijvoorbeeld in een missie en visie beschreven staan, naar het ontwikkelen van gedeelde waarden in een team of organisatie tot het plaatsen hiervan in een levende werkelijkheid binnen de context van de school. Woorden, waarden en werkelijkheid biedt schoolleiders een praktisch handboek met herkenbare voorbeelden en bruikbare modellen om aan de slag te gaan met waardengericht werken. Om voldoende grip te krijgen op wat de auteurs bedoelen met waardengericht werken, wordt wel van de lezer verwacht het boek van voor tot achter door te nemen. Dit vraagt om actief lezen, maar is de moeite waard voor schoolleiders die binnen de eigen schoolorganisatie willen starten met waardengericht werken.

Inge Andersen, Lisette Uiterwijk-Luijk, Kees van der Vloed (red.) (2022). Woorden, waarden en werkelijkheid. Uitgeverij Pica

Laura Kirchner
Onderwijsadviseur bij SvRK en redacteur van DNM
kirchner@svrk.nl

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: